Ақан сері. II кітап

Намаз бен мешіт жетім – оқылмаса,

Дәріске білсін қайдан отырмаса.

Екінші, бұл дүниеде әйел жетім,

Кезінде теңін тауып қосылмаса.

Ер жетім – ақылсыздан әйел алса,

Отырып от басында тақымдаса.

Aт жетім – ерен жүйрік шабылмаса,

Бойынан ащы тері алынбаса.

Құс жетім – ерте түлек салынбаса,

Салатын саятшысы табылмаса.

Сахара, жайлау жетім, көлдер жетім

– Қасына мұнарланып ел қонбаса.

Таусылған кірер үй жоқ – кәрі жетім

Жарасар тең құрбысы табылмаса.

Оныншы, бұл дүниеде ғалым жетім

– Құр босқа алтын сөзі алынбаса.

Тағы да, он бірінші, қалам жетім

– Жазатын ерлері оның табылмаса.

Тағы да, он екінші, қағаз жетім,

Айшықты, алтын сөздер жазылмаса,

Бәрінен, он үшінші, қазақ жетім,

Қорқақтап жан-жағына алаңдаса.

Ақан сері

казак деген сөздің анық-танығына орыс оқымысты шежірешілерінің өзі жете алмай жүр. Әйтсе де, әрқайсысының тұспалдауында жан бар: Грабинка деген шежіреші казакты бұрынғы скиф халықтарының аты Хазардан шығарады. Голубовский деген адам бұл – түріктің сөзі, "қолдың томында тұратын күндізгі, түнгі күзеттегі қарауылдар" дегенге тірейді. Енді біреулер моңғолша "қо" – сауыт, қорғаныш қалқан, темір жейде", "зах"—шек, шегара, яғни "шегараны қорғайтындар" деген сез, тағы біреулер, "қарақшы, кезбе, қаңғыбас" деген сөз деп дәлелдейді.

таңбада да нешетүрлі бір-біріне ұқсамайтын – белгілері болды. Мәселен, арғындардікі көз таңба, қыпшақтардікі – қос әліп, қоңыраттардікі – босаға, ал керейлердікі – ашамайлы.

қарауылдың ені, өзіңіз білесіз, қиық ен, атығайдікі – жүрекше ен, бәсентиындікі – солақ ен, қуандық елінікі – кез ен, қыпшақтардікі – көбінесе ойық ен, ім-м... қаржастардікі – байпақ ен... үшкіл ен, сыдыртпа ен, тілік ен, сота тілік ен, айшық ен

Анда-санда гүрілдеп күн күркіреп, iле күз аспаны шатыр-гүтір жарқ еткенде "Астағыпиралла" деп отырғандардың көздері алақтап, қайсыбірі нажағайдан қорқып, кеудесіне жарқыраған знагін баса қалады

Кеудесіне қысып, бой бермеген Ақан, қанаты далақтаған құсының басы жұлынар болған соң, барып, қоя берді.

Құдай-ай, не жазығым бар? – деп, бір сөзді он қайталап жалынған ол, Нұртаза басылғанда барып, бешпенттен басын шығармай, әуелі өңірінен сығалап қарады.

Қайран, қазағым-ай, қолың кең, ырысың мол, жерің жаннат-ау. Әттең бір жұт дауылы соғып кетсе, қиралаңдап қалатын Су Құсайын секілдісің-ау. Өлгенің өліп, қалғаның қалып, аузың аққа тисе, кешегіңді бүгін ұмытып кетер не деген жайбарақат халықсың. Жатып ішіп, жалқау жылжуға үйренген, төтеден келер қияметқайым, қысастық пен қиянат болса, құдайдың жазуы деп, көнбістікке төселген не деген терісі кең салғырт жұртпыз"...

қанын сүлікше сорған нағыз сұржылан, әпербақан, кеппе, қуыс кеуде, есалаң, зердесіз, миғүла болыпты!